ساختمان لیپیدها

ساختمان لیپیدها

لیپیدها ترکیبات هستند که درآب حل نمی شوند ولی در حالهای غیر قطبی مانند اتر کلروفرم و بنزن حل می شوند. لیپیدها از دو جزء اصلی اسید چرب و الکل تشکیل می شوند. بنابر این لیپیدها بر اثر هیدرولیز تولید اسید و الکل می کنند(اجزاء اصلی سازنده) ولی اگر هیدرولیز لیپیدها درمحیط قلیائی صورت گیرد تولید الکل و صابون می نمایند.

ترکیبات تشکیل دهنده لیپیدها

لیپیدها از دو بخش اصلی تشکیل شده اند.

1-اسیدهای چرب

2-الکل ها

لیپیدها توسط اتصال این دو جزء بوسیله پیوندهای استری حاصل از عامل کربوکسیل اسید چرب با عامل هیدروکسیل الکل و یا پیوند آمیدی عامل کربوکسیل اسید چرب با عامل آمینی الکل بدست می آیند. لذا این ترکیبات بصورت مرکب یا هتروژن هستند.

اسیدهای چرب

اسیدهای چرب بصورت آزاد به مقدار ناچیزی در سلولها و بافتها مشاهده می شوند. فرمول کلی اسید چرب CH₃-(CH₂)_n-COOH که n  در آن از صفر تا 40 تغییر می کند. معمولاً تعداد کربن اسیدهای چرب زوج می باشد، زیرا اکثر آنها از مبنای ریشه های دو کربن دار سنتز می شوند و برخی از آنها دارای 1 تا 6 پیوند دوگانه هستند. این ترکیبات دارای یک سر قطبی (هیدروفیل) و یک دُم یا انتهای غیر قطبی (هیدروفوب) بوده بنابر این به آنها لیپیدآمفی پاتیک می گویند.

زنجیره های خطی اسیدهای چرب در صورتیکه فاقد اتصال دو گانه باشند، اسیدهای چرب اشباعی و اگر شامل یک یا چند اتصال دو گانه باشند، اسیدهای چرب غیر اشباعی نامیده می شوند.

نامگذاری اسیدهای چرب

معمولاً برای نامگذاری اسیدهای چرب، اسم هیدروکربن مربوطه را با پسوند اوئیک (Oic-) تکمیل می نمایند، اگر اسید چرب اشباع شده باشد از پسوند آنوئیک (anoic-) استفاده می شود مثل اسید اکتانوئیک و اگر اسید چرب غیر اشباع باشد، پسوند انوئیک (enoic-)اضافه می شود مانند اسید اولئیک که همان اسید اکتادِسِنوئیک است. برای شماره گذاری کربنها، از کربن سمت کربوکسیل آغاز می نمایند، کربن عامل کربوکسیل کربن شماره 1، کربن شماره 2 کربن α و به کربن شماره 3 و4 کربن β وγ و کربن انتهائی یا کربن ریشه متیل نیز به کربن ω و یا کربن n معروف اند.

برای مشخص کردن مکان قرار گرفتن اتصال دوگانه از علامت Δ در روش دلتا و یا علامت ω در روش امگا استفاده می شود. در روش دلتا حرف یونانی Δ یا δ نوشته شده و بالای آن مکان یا مکانهای پیوند دوگانه آورده می شود مانند ⁹ Δ که نمایانگر وجود اتصال دوگانه ما بین کربن شماره 9 و 10 در اسید چرب است.

در روش امگا که اهمیت بیشتری دارد کربن ریشه متیل که آخرین کربن است، نام ω به خود می گیرد و از آن به بعد محل اولین پیوند دو گانه منشاء نامگذاری می شود که در بالای ω آورده می شود مثلاً اسید اولئیک،⁹ ω است چون اولین پیوند مضاعف بعد از گروه متیل روی کربن شماره 9 بوده و اسید آراشیدونیک،⁶ ω است.

برای نامگذاری اسیدهای چرب غیر اشباع به روش امگا ابتدا تعداد کربن اسیدهای چرب غیر اشباع را از آخرین شماره کربنی که روی پیوند دوگانه بوده و به روش دلتا شماره آن تعیین شده است کم می کنیم عدد به دست آمده را همراه با حرف امگا (ω) می نویسیم. مثلاً در مورد اسید آراشیدونیک (5،8،11،14;20:4) اگر بخواهیم حساب کنیم 6=14-20 که ⁶ ω می شود.

اسیدهای چرب اشباع (Saturated fatty acids)

این اسیدهای چرب در زنجیره هیدروکربنی خود  اتصال دوگانه ندارند و با افزایش طول زنجیر کربنی نقطه ذوب آنها افزایش پیدا می یابد. اسیدهای چرب اشباع طبیعی بدن 16 و 18 کربنه هستند.

اسیدهای چرب غیر اشباع

اسیدهای چرب غیر اشباع که یک اتصال دوگانه (Monounsaturated fatty acid) دارند آنها را منواتنوئید نیز می نامند. اگر بیش از یک اتصال دوگانه (Plyunsaturated fatty acids) داشته باشند این اسیدهای چرب را پلی اتنوئید نیز می نامند. اتصالات دوگانه اسیدهای چرب غیر اشباع بدن عموماً از نوع سیس (Cis) هستند.

ایکوزانوئیدها(Eicosanoides)

این ترکیبات از اسیدهای چرب ایکوزا 20) کربنی( دارای چند پیوند دوگانه )پلی انوئیک (مشتق می شوند و عبارتند از:

1-پروستانوئیدها شامل:

الف- پروستاگلاندین ها(PGs)

ب- ترومبوکسان(TXs)

ج- پروستاسیکلین(PGIs)

2-لکوترین ها(LTs )

3- لیپوکسین ها(LXs )